Engelli Bireyler ve Cinsellik: Kapsayıcılığı ve Desteği Artırmak

2023 yılı itibarıyla Türkiye’de Ulusal Engelli Veri Sistemi’ne kayıtlı ve hayatta olan engelli birey sayısı 2.511.950’dir. Bu bireylerin 1.414.643’ü erkek, 1.097.307’si kadındır. Kaynak: Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu

Engellilik, cinsellikten vazgeçmeyi gerektirmez. Engelli bireyler ve cinsellik konusundaki ihtiyaçları, doğru yaklaşımlar ve farkındalık ile desteklenebilir. Ancak, engelli bireylerin cinsel sağlık ve hakları genellikle göz ardı edilmektedir. Bu durum, engelli bireylerin cinsel sağlık hizmetlerine erişimini zorlaştırmakta ve cinsel haklarını kullanmalarını engellemektedir.

Cinsellik Sadece Engelli Olmayan Bireylere Özel Değildir

Cinsellikte kapsayıcılığı artırmanın ilk adımı, engellilik ve cinsellik konusundaki düşüncelerimizi yeniden şekillendirmektir. Bir kişinin fiziksel ya da bilişsel yeteneklerine bakarak cinselliği hakkında varsayımlarda bulunmak kolaydır ancak bu, gerçeği yansıtmaz. Cinsellik oldukça karmaşıktır ve vücudun merkezi ve çevresel sinir sistemi ile hormonal, damar ve nörolojik etkileşimlerin bir sonucudur. Yaşlanma, hastalıklar, cerrahi müdahaleler veya ilaçlar bu sistemlerde aksaklıklara yol açabilir ve cinsel işlevleri etkileyebilir.

Engellilik, bu zincirin sadece bir halkasını etkileyebilir, ama kişi bir bütün olarak var olur ve kimliği, cinselliği engelliliği ile tanımlanamaz. Özetle engelli bireyler için cinsellik farklı şekillerde deneyimlenebilir, ancak cinselliğin yaşam kalitesindeki rolü tamamen kişiseldir. Aynı tanıya sahip iki kişi bile cinselliğin hayatlarındaki yerini farklı algılayabilir.

İkinci adım, engellilik ve cinsellik üzerine açık diyalogları teşvik etmektir. Cinselliğin yaşamınızdaki yerini anlamak çok önemlidir. Açık uçlu sorularla yapılan sohbetler, hem partnerinizle hem de kendinizle daha derin bir bağ kurmanıza yardımcı olabilir. Bu soruları sorarken aktif dinleme pratiği yapmak da kritik öneme sahiptir. Örnek başlangıç noktaları şunlar olabilir:

• Dokunulmayı seviyor musunuz? Eğer evet ise, nasıl ve nerede?
• Sizi rahat hissettiren cinsel eylemler nelerdir?
• Bilmemi istediğiniz güvenli kelimeler veya kaçınmam gereken hisler var mı?
• Cinsel olarak size nasıl güç verebilirim?
• Sınırlarınız veya limitleriniz nelerdir?

“Engelli bireyler de tıpkı diğer bireyler gibi cinsel haklara sahiptir ve cinsellik onların yaşam kalitesinin doğal bir parçasıdır. Bu hakların farkında olmak ve doğru şekilde desteklemek, toplumsal eşitlik için de kritik öneme sahiptir.” — Dr. Gülseren Budayıcıoğlu, Psikiyatrist ve Yazar

Travma Geçmişini Göz Önünde Bulundurmak

Medyada yeterince temsil edilmeyen engelli bireyler, engelli olmayanlara kıyasla cinsel şiddete uğrama oranlarında belirgin bir artış göstermektedir. İstatistikler, engelliliğin tanımına ve raporlama eksikliklerine bağlı olarak değişiklik gösterebilir ancak bu konuda yapılan araştırmalar, engelli bireylerin cinsel şiddet mağduru olma riskinin yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Örneğin, engelli kadınların cinsel şiddete uğrama oranlarının engelli olmayan kadınlara göre daha yüksek olduğu belirtilmektedir.

Engelli bireylerin cinsel şiddet mağduru olma olasılığı yüksek olduğundan, rıza kavramı burada son derece önemlidir. Bir kişinin iletişim becerilerine bağlı olarak rıza sözlü, yazılı veya artırılmış ve alternatif iletişim (AAC) teknolojileri kullanılarak ifade edilebilir. Rıza açıkça ifade edilmedikçe, varsayımlarda bulunulmamalı ve bu rızanın sürekli olarak geçerli olduğundan emin olunmalıdır.

Travma yaşayan bireylerde cinselliği yeniden keşfetmek, karmaşık ve uzun bir süreç olabilir. Kendi ihtiyaçlarınızı veya partnerinizin ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak, yakınlığın hayatınıza nasıl, nerede ve ne zaman gireceğini belirlemek önemlidir. Bu süreçte, açık iletişim ve empati, iyileşme yolculuğunda önemli adımlar olacaktır.

Fiziksel Yetenekleri Göz Önünde Bulundurmak

Kendi bedeninizi ya da partnerinizin bedenini tanımak, cinselliği daha tatmin edici hale getirmenin ilk adımıdır. Kronik ağrı, yorgunluk veya kullanılan ilaçlar gibi durumlar cinsel isteği ve performansı etkileyebilir. Örneğin, bazı ilaçlar vajinal kuruluğa veya erektil disfonksiyona yol açabilir. Omurilik yaralanmaları, beyin travmaları veya amputasyonlar gibi fiziksel koşullar ise bedenin hangi bölgelerinde haz alabileceğinizi değiştirebilir.

Cinsel oyuncaklar neler katabilir?

Partnerli veya tek başına cinsel deneyimde, oyuncaklar haz ve keşfi artırmak için harika bir seçenek olabilir. Ancak, birçok oyuncak ellerin belirli bir beceriyle kullanılmasını gerektirir ve motor veya duyusal fonksiyonlarda kısıtlaması olan bireyler için bu zor olabilir. Neyse ki, piyasada engelli bireyler için seks oyuncakları bulunuyor. Kavrama problemi yoksa wand vibratörler veya mini vibratörler iyi seçenekler olabilir. Ellerinizi kullanmakta zorluk yaşıyorsanız uzaktan kumandalı vibratörleri deneyebilirsiniz.

Unutmayın, dokunma duyusu cinselliğin sadece bir parçasıdır. Görme, işitme ve hatta koku da erotik deneyimleri tetikleyebilir. Örneğin, görsel veya işitsel içeriklerden haz almak ya da hoş kokularla deneyimlerinizi desteklemek mümkündür.

Hangi pozisyonlar işe yarar?

Cinsel pozisyonlar, fiziksel olarak sağlıklı bireyler için sınırsız bir alan sunarken, bazı fiziksel kısıtlamalar yaratıcılığı teşvik edebilir. Sırt ağrınız varsa, rahat etmek için destek yastıkları kullanabilirsiniz. Gövde stabiliteniz düşükse yan yatış pozisyonlarını veya partnerin üstte olduğu pozisyonları deneyebilirsiniz. Tekerlekli sandalyedeyseniz, cinselliği sandalyenizde gerçekleştirmek tamamen mümkündür. Önemli olan, bedeninizin ve sizin için neyin işe yaradığını keşfetmektir.

Penetratif cinsellik tek seçenek olmak zorunda değil

Penetratif seks, cinsel deneyimin tek hedefi olmak zorunda değildir. Vajinal kuruluk, anal sfinkter tonusunda değişiklik, bağırsak veya mesane işlevine ilişkin kaygılar veya genital bölgede his değişiklikleri gibi nedenler penetrasyonu zorlaştırabilir. Ancak penetrasyon olmadan da birçok tatmin edici cinsel deneyim mümkündür.

Genital bölgeye odaklanmak kolay olsa da, diğer erojen bölgeler de keşfedilmeyi hak eder. Kendi bedeninizde veya partnerinizin bedeninde neyin hoş olduğunu keşfetmek için zaman ayırın ve farklı yollarla haz almayı deneyin.

Cinsel Kapsayıcılığı Teşvik Etmek

Cinsel kapsayıcılığı artırmanın ilk adımı, kişinin cinselliğinin yaşamındaki yerini anlamak için açık uçlu sorular sormaktır. Fiziksel yetenekleri veya tanısı üzerinden varsayımlarda bulunmaktan kaçınmak çok önemlidir.

Engelli bireylerin cinsel şiddet ve taciz deneyimleri yaşama olasılığı yüksek olduğundan, mağdurları empati ile dinlemek ve yargılamaktan kaçınmak kritik bir adımdır. Gerekirse, profesyonel destek sağlayan kaynaklardan haberdar olmak ve gerektiğinde yönlendirmek, sağlıklı bir destek ağı oluşturur.

Cinsellik ve engellilik üzerine farkındalığı artırmak için Türkiye ve dünyadan çeşitli kaynaklar takip edilebilir. Örneğin, alanında uzman kişiler tarafından yapılan söyleşiler, deneyimlerin ve engelli bireylerin cinsel yaşamlarıyla ilgili bakış açılarını anlamak açısından çok değerlidir. Ayrıca, cinsellik, haz ve toplumsal algılar üzerine derinlemesine okumalar yapmak, kültürel boyutları anlamaya yardımcı olur; örneğin “Engellilerde Cinsel Gelişim” adlı kitap, engellilik özelinde kapsamlı bir bakış açısı sunar.

Artık, engelli bireyleri hem yatak odasında hem de sosyal yaşamda desteklemenin zamanı gelmiştir. Cinsel kapsayıcılık, yalnızca bireyin yaşam kalitesini artırmakla kalmaz, aynı zamanda toplumsal eşitliği güçlendiren bir adımdır.

Sıkça Sorulan Sorular